Pascal Programlama Diline Giriş

15.11.2008 - 21:26

Pascal Programlama Diline Giriş
Pascal Programlama Dili Yapısı
• Algoritma Kurma
• Akış Diyagramları
• Akış Diyagramı Örnekleri
• Yazım İçin Format Belirleme
• Veri Tipleri
Menüler
• File Menüsü
• Edit Menüsü
• Compile Menüsü
• Run Menüsü
• Search Menüsü
Komutlar
• Write - Writeln

• Read - Readln
• For - Do
• For - Downto
• Repeat - Until
• While - Do
• If Deyimi
• If - Then - Else Yapısı
• Case..Of
• Continue
• Break
• Goto Deyimi
• Halt
• Exit
• Forward İfadesinin Kullanımı
Alt Programlar
• Kullanıcı Tanımlı Function Alt Programları
• Procedure Alt Programlar
• Parametreli Prosedürler
• Parametresiz Prosedürler
Ekran Komutları
Diğer Komutlar
Pascal Sözcükleri
Özel Semboller

PASCAL
Giriş
Pascal programlama dili 1968 yılında Niklaus Wirth tarafından geliştirilmiş üst düzey programlama dilidir. Pascal programlama dilinin günümüzdeki sürümleri Turbo/Borland ve Windows Pascal adları ile bilinmektedir. Turbo Pascal programlama dili mühendislik problemlerinin çözümlerinde, bilimsel projelerde, sağladığı grafik desteği ve program yazmadaki kolaylıklarıyla aranılan bir dil olma özelliğini sürdürmektedir.
Pascal programlama dilinin önemli özelliklerinden biri, program yazmadaki kolaylıkların yanısıra, yazılan bir metinin kolaylıkla değiştirilebilmesi, program içindeki bir metinin istenilen yere taşınabilmesi, kopyalanabilmesi, yazılan programdaki yazım kurallarının kolaylıkla kontrol edilebilmesi, hataların kolaylıkla tespiti ve bu hataların düzeltilmesi için yaptığı öneriler vb. gibi işlemlerin çabuk ve güvenilir bir şekilde yapılabilmesine olanak sağlamasıdır.
Pascal’ın programcıya sunduğu önemli özelliklerden biri de; bazı programlarda ortak olarak kullanılan program parçalarının ayrı bir Pascal dosyası olarak saklanması suretiyle farklı programlarda bu program parçalarının kullanılabilmelerine olanak tanımasıdır.
Pascal Menüleri
Pascal editöründe kullanımı kolaylaştıran bir çok menü vardır. Bu menülere ulaşmak için “Alt ” tuşu ile birlikte menü isimlerinin ilk harflerine basmak yeterlidir. Menüye ulaştıktan sonra menü komutlarına erişim için üç yol vardır. 1)Mouse ile, 2)Ok tuşlarıyla 3) menü komutu üzerindeki işaretli harfe basılır.
Burada Pascal menülerinin tamamını tanıtmayıp sıklıkla kullanılan menü ve menü komutlarının kullanımı anlatılacaktır. Burada tanımı yapılan menüler, Windows Pascal için ifade edilmekle olup, aralarındaki küçük farklarla Turbo ve Borland Pascal 7.0 için de geçerlidir.

PASCAL PROGRAMLAMA DİLİ YAPISI
Bir Pascal programı en genel anlamda üç ayrı kısımdan oluşmuştur. Bu kısımlar bulunmaları gereken sıraya göre aşağıda verilmiştir.
Program Başlığı;
Tanımlama Bloğu;
BEGIN
İcra Bloğu;
END.
Programların asıl icra bölümü son bölümüdür. Yukarıda icra bloğu olarak gösterilen bu bölüm, Pascal komut cümlelerinden oluşur. ICRA bloğu, “BEGIN” ile başlar “END.” ile sona erer. Her program bloğu birden fazla “END” içerebilir. Ancak bu end deyimleri program içinde bulunan değişik blokların sonunu göstermek için kullanılır ve hiç birinin sonunda “.” işareti bulunmaz. “.” işareti sadece ana programın sonunu göstermek amacıyla kullanılabilir. Ana programın sonu haricindeki diğer “END” deyimlerinin sonunda “;” işareti kullanılır.
Program Başlığı: Bir Pascal programının ilk kısmı, kullanılması programcının seçimine bağlı olan “program başlığı” dır. Program başlığı, programa bir isim vermek için kullanılır ve program isimlerinde İngiliz alfabesinde bulunmayan Türkçe karakterler kullanılmamalıdır. Programa uzun isimler verilebilir ancak sözcükler arasında boşluk bulunmamalıdır.
Tanımlama Bloğu: Pascal programının bu bölümünde program icra bloğunda kullanılan sabitler ve değişkenlerin isimleri ve bunların ne tür sabit/değişken olduğu bildirilir. Bu blok pascal programı içerisinde mutlaka belirtilmelidir. Örnek olarak, aşağıda değişik veri tiplerindeki değişkenlerin bir tanımlama bloğunda nasıl tanımlanabileceği gösterilmiştir.
Tanım ve Veri Tipi
S REAL
A STRING
B INTEGER
C LONGINT
F SHORTINT
H BOOLEAN
J BYTE
KL WORD

Algoritma Kurma
Algoritma, verilen herhangi bir sorunun çözümüne ulaşmak için uygulanması gerekli adımların hiç bir yoruma yer vermeksizin açık, düzenli ve sıralı bir şekilde söz ve yazı ile ifadesidir. Algoritmayı oluşturan adımlar özellikle basit ve açık olarak sıralandırılmalıdır. Algoritmik çözüm yöntemlerine ilk örneği günlük yaşantımızdan verelim.
Örnek 1: Örneğimiz bir insanın evden çıkıp işe giderken izleyeceği yolu ve işyerine girişinde ilk yapacaklarını tanımlamaktadır.
Çözüm 1:
Evden dışarıya çık
Otobüs durağına yürü
Durakta gideceğin yöndeki otobüsü bekle
Otobüsün geldiğinde otobüse bin
Biletini bilet kumbarasına at
İneceğin yere yakınlaştığında arkaya yürü
İneceğini belirten ikaz lambasına bas
Otobüs durunca in
İşyerine doğru yürü
İş yeri giriş kapısından içeriye gir
Mesai arkadaşlarınla selamlaş
İş giysini giy
İşini yapmaya başla.
Yukarıdaki örnekte görüldüğü gibi, evden işe gidişte yapılabilecek işlemler adım adım sırasıyla, kısa ve açık olarak tanımlanmaya çalışılmıştır. Yukarıdaki algoritma kişinin otobüsü kaçırma olasılığı düşünülmeden oluşturulmuştur. Kişi durağa geldiğinde bineceği otobüsü kaçırmış ise algoritmamız aşağıdaki şekilde değiştirilebilir.
Çözüm 2:
Evden dışarıya çık
Otobüs durağına yürü
Otobüsün saati geçmiş ?
Durakta gideceğin yöndeki bir sonraki otobüsü bekle
Bir sonraki otobüs gelene kadar 4. adımı uygula
Otobüsün geldiğinde otobüse bin
Biletini bilet kumbarasına at
İneceğin yere yakınlaştığında arkaya yürü
İneceğini belirten ikaz lambasına bas
Otobüs durunca in
İşyerine doğru yürü
İş yeri giriş kapısından içeriye gir
Mesai arkadaşlarınla selamlaş
İş giysini giy
İşini yapmaya başla.

Her iki örnekte görüldüğü gibi sorunu çözüme götürebilmek için gerekli olan adımlar sıralı ve açık bir biçimde belirlenmiştir. Algoritmanın herhangi bir adımındaki küçük bir yanlışlık doğru çözüme ulaşmayı engelleyebilir. Bu nedenle algoritma hazırlandıktan sonra dikkatle incelenmeli ve varsa adımlardaki yanlışlıklar düzeltilmelidir.
Programlamanın temeli olan algoritma hazırlanmasında dikkat çekici bir nokta, aynı sorunu çözmek için hazırlanabilecek olası algoritma sayısının birden çok olmasıdır. Başka deyişle, bir sorunun çözümü için birbirinden farklı birden fazla sayıda algoritma hazırlanabilir. Bu da gösteriyor ki herhangi bir problemin çözümü için birbirinden farklı yüzlerce bilgisayar programı yazılabilir.
Bir bilgisayar programı için hazırlanacak olan algoritma da aynı şekilde çözüm yolunu bilmeyen bir kişiye, çözüme ulaşmak için neler yapması gerektiği anlatılıyormuş gibi hazırlanmalı ve eksik bir nokta bırakmaksızın gerekli tüm adımları açık ve düzenli olarak içermelidir. Çözüm için kullanılacak bilgilerin nereden alınacağı, nerede saklanacağı ve çözümün program kullanıcısına nasıl ulaştırılacağı algoritma adımları arasında belirtilmelidir.
Aşağıda değişik işlemlere ilişkin algoritma örnekleri verilmiştir.
Örnek 2: İki sayıyı toplamak için gerekli programa ait algoritmanın oluşturulması.
Algoritma:
A1 :Birinci sayıyı gir
A2 :İkinci sayıyı gir
A3 :İki sayının toplamını yap
A4 :Toplamın değerini yaz
A5 :Bitir.

Bu tam bir algoritmadır. Sözcüklerin ortaya çıkaracağı yanlış anlamaların ortadan kaldırmak amacıyla semboller ve matematik dilini gerektiren bazı kısaltmalar kullanmak daha uygun olacaktır. Bir algoritma yazılırken şu metot izlenmelidir:

1. Programda kullanılacak elemanları temsil etmek üzere uygun isimler veya değişkenler seç.
2. Bazı isimlere başlangıç değeri olarak çözümün gerektirdiği uygun değerler ver.
3. Gerekirse programa girilecek verileri düzenle.
4. Cebirsel notasyon ve kararlar kullanarak aritmetik işlemleri gerçekleştir.
5. Çıkışı düzenle.
6. Bitir.

Yukarıda iki sayının toplanması için oluşturduğumuz algoritmayı bu yeni gereksinimlere uyarak yeniden yazalım.
Toplam adı için Z
Birinci Sayı için X
İkinci Sayı için Y değerleri kullanılırsa;
Algoritma:
A1 :X değerini gir
A2 :Y değerini gir
A3 :Z ¬ X+Y
A4 :Z’ yi yaz
A5 :Bitir

Görüldüğü üzere bu şekilde bir algoritma ile çözüm yolunu izlemek daha kolaydır. Bundan sonra bu tip algoritma kullanılacaktır.
A6 :Bitir
Bu örnekte Ort değeri ile iki sayının ortalaması temsil edilmiştir.
Örnek 4: Beş sayının toplamını ve ortalamasını veren programa ait algoritmanın oluşturulması
Toplam adı için Top
Ortalama adı için Ort
Girilen sayılar için X
Arttırma için Sayac kullanılırsa
Algoritma:
A1 :Top ¬ 0, Sayac ¬ 0
A2 :X’i gir
A3 :Top¬ Top+X
A4 : Sayac ¬ Sayac +1
A5 :Eğer Sayac <5 ise A2’ye git
A6 :Ort¬ Top/5
A7 :Top ve Ort değerlerini yaz
A8 :Bitir

Örnek 5: Kenar uzunlukları verilen dikdörtgenin alan hesabını yapan programa ait algoritmanın hazırlanması. Kenar uzunlukları negatif olarak girildiği durumda veri girişi tekrarlanacaktır.
Dikdörtgenin kısa kenarı : a
Dikdörtgenin uzun kenarı : b
Dikdörtgenin alanı : Alan

Algoritma:
A1 :a değerini gir
A2 :a<0 ise 1. adımı tekrarla
A3 :b değerini gir
A4 : b<0 ise 3. adımı tekrarla
A5 :Alan ¬ a*b
A6 :Alan değerini yaz
A7 :Bitir

Örnek 7: Verilen bir sayının faktöriyelini hesaplayan programın algoritmasının oluşturulması
Sayının faktöriyeli :Fak
Faktöriyel degişkeni :X
Faktöriyeli hesaplanacak sayı :Y
Algoritma:
A1 :Fak¬ 1, X¬ 0
A2 :Y’i gir
A3 :Y<0 ise 2. adımı tekrarla
A4 :X¬ X+1
A5 :Fak¬ Fak*X
A6 :X<Y ise 4. adıma geri dön
A7 :Fak değerini yaz
A8 :Bitir
Bu algoritmada 1. adımda X e 0 ve Fak değişkenine 1 değeri atanıyor. 2. adımda Y değeri giriliyor ve 3. adımda Y değerinin 0 dan küçük bir değer olup olmadığı denetleniyor ve denetim sonucuna göre gerekli komut veriliyor. 4. adımda X’in değeri 1 arttırılıyor ve 5. adımda X için Fak değeri hesaplanıyor. 6. adımda X in değerinin faktöriyeli hesaplanacak sayıdan küçük olması durumunda 4. adımdan itibaren işlemlerin tekrarlanması komutu veriliyor, X’ in değerinin Y’ye eşit olması durumunda işlemler tamamlanarak hesaplanan değerin yazdırılması işleminden sonra programın çalışması sona ermektedir.
Akış Diyagramları

Geliştirilecek olan yazılımın genel yapısının şematik gösterimine akış diyagramı veya blok diyagramı adı verilir. Akış diyagramları, yazılımı oluşturacak program parçalarını ve bu parçaların birbirleri ile olan ilişkilerini belirler. Bir bilgisayar programının oluşturulmasında akış diyagramlarının hazırlanması, algoritma oluşturma aşamasından sonra gelmektedir. Bilgisayar programının oluşturulması sırasında algoritma aşaması atlanarak, doğrudan akış diyagramlarının hazırlanmasına başlanabilir. Programlama tekniğinde önemli ölçüde yol almış kişiler bu aşamayı da atlayarak direkt olarak programın yazımına geçebilirler.
Akış diyagramlarının algoritmadan farkı, adımların simgeler şeklinde kutular içinde yazılmış olması ve adımlar arasındaki ilişkilerin (iş akışı) oklar ile gösterilmesidir.
Akış diyagramlarında kullanılan semboller, anlamları ve kullanış amaçları aşağıdaki tabloda verilmiştir.

Tablo 1. İş akış diyagramlarında kullanılan semboller ve anlamları
Simge Simgenin Adı ve Anlamı

Elips Akış diyagramının başlangıç ve bitiş yerlerini gösterir. Başlangıç simgesinden çıkış oku vardır. Bitiş simgesinde giriş oku vardır.

Paralel Kenar: Programa veri girişi ve programdan elde edilen sonuçların çıkış işlemlerini gösterir.

Dikdörtgen Aritmetik işlemler ve değişik atama işlemlerinin temsil edilmesi için kullanılır.

Eşkenar Dörtgen Bir karar verme işlemini temsil eder.

Altıgen Program içinde belirli blokların ard arda tekrar edileceğini gösterir.

Oklar Diyagramın akış yönünü ,yani her hangi bir adımdaki işlem tamamlandıktan sonra hangi adıma gidileceğini gösterir.
Ayrıntılı bir akış diyagramı, yazılımı oluşturan işlemleri ve ilişkilerini en küçük detayına kadar belirler.
Bir bilgisayar programının geliştirilmesinde kullanılan programlama dili ne olursa olsun bu programların akış diyagramlarında genel olarak yalnız üç basit mantıksal yapı kullanılır. Bu mantıksal yapılardan en basiti sıralı yapıdır. Sıralı yapı, hazırlanacak programdaki her işlemin mantık sırasına göre nerede yer alması gerektiğini vurgular. Bu yapı sona erinceye kadar ikinci bir işlem başlayamaz.

Şekil 1.2 Sıralı Yapı

Mantıksal yapılardan ikincisi Karar Verme yapısıdır (Şekil 1.3). Programlama sırasında If...Then... Else yapısı ile tanıyacağımız bu mantıksal yapılar, birden fazla sıralı yapı seçeneğini kapsayan modüllerde, hangi şartlarda hangi sıralı yapının seçileceğini belirler.

Şekil 1.3 Karar Verme Yapısı

Üçüncü mantıksal yapı çeşidini tekrarlı yapılar oluşturmaktadır. Bu yapılara Pascal programlama dilinde For(Şekil 1.4.a), While ve Repeat..Until (Şekil 1.4.b), yapısı adı da verilir. Şartlara göre değişik işlem gruplarının yapılmasını sağlar. Bu yapı yukarıda sözü edilen iki yapının çeşitli kombinezonların tekrarlanmasından oluşmuştur.
Söz konusu üç değişik yapı, değişik kombinezonlarda kullanılarak istenilen işlevleri yerine getirecek programlar hazırlanabilir. Programların bu üç basit yapı ile sınırlandırılması program modüllerinin daha kolay tasarlanmasını sağlar.

a

b

Şekil 1.4. Tekrarlı Yapı

Akış Diyagramı Örnekleri

Bu bölümde yazılım oluşturma evrelerinden biri olan akış diyağramları ile ilgili örnekler verilmiştir. Sözlü veya yazılı olarak oluşturduğumuz algoritmanın programa dönüştürülmesi sırasında programın çalışma sırasını da gösteren akış diyagramlarıyla ilgili örnekler aşağıda verilmiştir.
Örnek 1: İki sayının toplamını ve ortalamasını yapan bilgisayar programının akış diyagramını çiziniz.

Örnek 2: 1’den 100’e kadar olan sayıların toplamlarını ve ortalamalarını veren programın akış diyagramını çiziniz.

Örnek 3: Ax+b=0 şeklinde verilen 1.derece denklemin çözümünü veren programa ait akış diyagramını çiziniz.

Örnek 4: Ax²+Bx+C=0 şeklinde verilen 2. derece denklemin köklerini bulan programın akış diyagramını çiziniz.

Yukarıdaki örnekte A=0 girilmesi durumunda denklem 1.derece olmaktadır. Bu durumu dikkate alarak gerekli çözümü de gösterecek şekilde akış diyagramını değiştiriniz.

Örnek 5: 1’ den 100’e kadar sayıların karelerini, kareköklerini, küplerini, küpköklerini toplamlarını ve ortalamalarını veren programın akış diyagramını çiziniz.

Örnek 6: Yukarıda karar mantığı yapısı ile çözümlediğimiz problemi döngü yapısı ile çözümleyelim.

Örnek 7:10 tane N sayısının faktöriyelini hesaplayan programın akış diyagramını çiziniz.

Örnek 8: Yukarıdaki örneği tekrarlı yapı olarak tanımladığımız döngü yapısı ile çözelim.

Örnek 9: Elimizde bulunan A,B, ve C gibi 3 adet sayıdan en büyüğünü ve en küçüğünü bulan programın akış diyagramını çiziniz.

Örnek 10: Elimizde bilinmeyen sayıda koni bulunmaktadır ve koniye ait yarıçap (R) ve yükseklik (H) değerleri klavyeden girilmek suretiyle V=p .R².H/3 formülü ile hacim hesabı yapılacaktır. Koniye ait yarıçap değeri 0 girildiğinde programın çalışması duracaktır. Programda her girilen veri için hacim değeri rapor edilecek, programın çalışması bittiğinde toplam kaç koni için hacim hesabı yapıldığı da belirtilecektir.

Verilen akış diyagramında R ve H değerlerinin negatif girilmesine engel olacak şekilde akış diyagramını yeniden düzenleyiniz.

Örnek 11: F(x) kesikli fonksiyonunun değeri X’in aldığı değerlere göre aşağıda verilmiştir. X’in değeri 0-10 arasında 0.5 aralıklarla arttığına göre her bir X değeri için F(x) fonksiyonunu hesaplayan programın akış diyagramını çiziniz.

• 0£ X £ 2 f(x)= X
• 2< X £ 3 f(x)=X3-X2-2
• 3< X £ 4 f(x)=X2-2X+13
• 4< X f(x)=X4-3X2-43

Örnek 12: p sayısının formülü olduğuna göre serinin paydasındaki ifade 100 oluncaya kadar pi sayısını hesaplayan bilgisayar programının akış diyagramını çiziniz.

Yazım İçin Format Belirleme
Writeln deyimi ile yapılan bilgi çıkışlarını düzenlemek için yazım formatları kullanılır. Yazdırılmak istenilen değerin tipine bağlı olarak iki farklı yazım formatı kullanılır.
1. Yazım Formatı (M:n) :Bu yazım formatına göre yazdırılmak istenilen M değeri n karakterlik alanda sağa dayalı olarak yazılır. M değerini oluşturan dijit veya karakterin uzunluğu n sayısından küçük ise, aradaki fark kadar sol tarafta boşluk bırakılır. M değerinin uzunluğu n sayısına eşit veya büyük ise yazdırma işlemi format belirtilmemiş gibi gerçekleştirilir.
Const
i:integer=567;
b:boolean=True;
c:char='b';
h:string 10 ='Nasılsınız';
begin
Writeln('123456789');Writeln;
Writeln(i:9);
Writeln(b:9);
Writeln(c:9);
Writeln(h:9);
Writeln(i:2);
Writeln(h:5);
end.
2. Yazım Formatı (M:n:k) : Bu yazım formatı real sayılar üzerinde çalışmaktadır. Bu yazım formatıyla reel sayılar üssüz notasyonda yazdırılır. Bunu sağlamak için sadece real sayılar için geçerli olan 2. yazım formatı kullanılır. Yazdırılacak M real değeri n karakterlik alanda sağa dayalı olarak üssüz yazdırılır, k ise n karakterin sonundaki kesirli kısmı göstermektedir.
Örneğin; A değeri, A:7:2 şeklinde yazdırılmak istenirse; program real sayı için 7 karakterlik yer ayırır. Bu alanın son iki hanesi ondalıklı kısım için sondan 3. hanesi ise desimal nokta için kullanılır.
Sayının tamsayı kısmı ayrılan alanın uzunluğundan küçük ise, aradaki fark kadar sol tarafta boşluk bırakılır. Yazdırılacak sayının tam sayı kısmı bu alana sığmıyor ise, tamsayı için ayrılan alanın uzunluğu yazdırılan sayının tamsayı alan uzunluğuna eşit büyüklükte kabul edilir. Kesirli kısmı ayrılan alandan daha küçük ise aradaki fark kadar sağ tarafa 0 dijiti ilave edilir. Kesirli kısım alana sığmıyorsa yuvarlatılarak yazılır.
Yazım sırasında kesirli alanın yazılması istenmiyorsa k sayısının “0” yazılması gerekir. k sayısının sıfır olması desimal noktanın yok olmasını sağlar.
const a:real=123.127927;
begin
Writeln('123456789');
Writeln('*********');;
Writeln(a:9:4);
Writeln(a:9:3);
Writeln(a:9:2);
Writeln(a:9:0);
Writeln(a:7:2);
Writeln(a:6:2);
Writeln(a:5:2);
Writeln(a:0:0);
end.
Programın çalışmasıyla elde edilen sonuç aşağıda verilmiştir. Program sonucuna göre sondan 2. ve 3. satırların aynı olduğuna dikkat ediniz

Veri tipleri
Integer Tipi Veriler
Integer tipindeki veriler tamsayılardan oluşmuşlardır ve kayar nokta içermezler. Turbo Pascal’daki tamsayılar -32768 ile +32767 arasında sınırlandırılmışladır.
Word Tipi Veriler
Word Tipi veriler, 0-65535 arasındaki tamsayılardan oluşmuşlardır.
Shortint Tipi Veriler
-128 ile +127 arasındaki tamsayılardan oluşmuşlardır.
Byte Tipi Veriler
Byte tipi veriler işaret ve desimal nokta içermeyen 0-255 arasındaki değerlerden oluşan tamsayılardır. Programda, 0-255 arasındaki tamsayılar için değişken veya sabitlerin Byte tipi olarak tanımlanması bellekten tasarruf sağlar.
Longint Tipi Veriler
-2147483648 ile +2147483647 arasında görev yaparlar ve tamsayıların menzil olarak en kapsamlısıdır.
Boolean Tipi Veriler
Mantıksal ifadeler olarak da isimlendirilebilen Boolean tipi veriler sadece iki değerden oluşurlar. Bunlar “FALSE” ve “TRUE” dir.
Durum:Boolean;
Hata:Boolean;
Char Tipi Veriler
Char tipi veriler, ASCII karakter kümesinin 256 adet elemanından oluşurlar. Char tipi veriler bir sabit olarak ele alındığından ’ ’içerisinde yazılır.
String Tipi Veriler
Bu tip veriler, karakter kümesi şeklinde olup ’ ’ içerisinde yazılırlar.
A:STRING[ 5] ;
B:STRING[ 16] ;
Burada A isimli karakter kümesi maksimum 5 karakterden, B isimli karakter dizisi ise maksimum 16 karakterden oluşmaktadır.
Bu bilgilerin eşliğinde ilk pascal programını yazabiliriz.
Program Birinci_ve_ilk_prog_ram;
Var
Mesaj:string[ 7] ;
BEGIN
Mesaj:=‘Merhaba Yaşamı Yaşanası Kılan Güzel İnsanlar’;
Write(Mesaj);
END.
Programımızın çalıştırılmasıyla ekran görüntüsü aşağıdaki gibi olacaktır.
Merhaba, Yaşamı Yaşanası Kılan Güzel İnsanlar
Real Tip Veriler
Real tip veriler desimal nokta içeren ve üslü formda ifade edilebilen gerçel sayılardır. Üs ifadesi olarak “E” harfi kullanılmaktadır. Kullanımları ile ilgili örnekler aşağıda verilmiştir. Tanım aralığı;2.9E-39..1.7E38 'dir. Bellekte 6 byte yer kaplar.
-2.3454
123.11223344
-2.45E+12
2.45E+12
1.123123E-12
Olağan koşullarda bir programlama hatası söz konusu değilse veya çok büyük sayılar ile çalışılmıyor ise REAL tip sayılarla çalışmada bir sorun ile karşılaşmayız.
Kişisel bilgisayarların mikro işlemcileri 80x86 olarak isimlendirilir. Bu işlemci ailesinin yükünü hafifletmek için 80x87 olarak bilinen matematik işlemcisi kullanılır. Pascalda bu işlemci ile kullanılmak üzere dört tip tanımlanmıştır. Bunlar;Single, Double, Extended ve Comp 'tur.
Single Tip Veriler
Single tip veriler, 1.5E-45...3.4E38 sayı kümesi aralığında tanımlanabilir. Bellekte 4 byte yer kaplar.
Double Tip Veriler
Double tip veriler, 5.0E-45...3.4E38 sayı kümesi aralığında tanımlanabilir. Bellekte 8 byte yer kaplar.
Extended Tip Veriler
Extended tip veriler, 3.4E-4932...1.1E4932 sayı kümesi aralığında tanımlanabilir. Bellekte 10 byte yer kaplar.
Comp Tip Veriler
Comp tip veriler çok uzun tamsayıların tanımlanması için kullanılır. Comp veri tipi ile 19-20 basamaklı sayılar ifade edilir. Tanım aralığı; -263...263
80x87 sınıfındaki veri tiplerinin kullanılabilmesi için programın en başına {$N+} derleyici komutu verilmelidir. Bilgisayarda matematik işlemci yok ise {$E+} matematik işlemci emülasyonu da bu satıra eklenir.
{$N+}{$E+}
program cok_buyuk_sayilar;
var
Uses wincrt;{Dos için CRT}
a:single; b:double;
c:extended; d:comp;
begin;
A:=12E-40;
B:=12E+39;
D:=1234567890;
C:=A+B+D;
Writeln(C);
End.

File menüsü
Pascal file menüsü üzerinde 10 ayrı menü komutu vardır. Bunların görevleri aşağıda özetlenmiştir.

Şekil 1. Turbo Pascal File Menüsü
Open: Daha önceden diskte varolan Pascal program dosyasının editöre yüklenmesi için kullanılır. Pascalın DOS sürümü ile çalışırken aynı yöntem geçerli olmakla birlikte, aynı işlemi, F3 tuşuna basarak da yapabiliriz. Bu menü komutu kullanıldığında Şekil 2’de verilen diyalog kutusu görülecektir.
Disk üzerinde bulunan bir Pascal dosyasını editöre yüklemek için diyalog kutusunda görülen *.PAS yazılı yere programın adı yazılarak “Enter” tuşuna basılır veya önce tab tuşuna bastıktan sonra ok tuşları ile programın adı üzerine gelinerek “Enter” tuşuna basılır. Aynı seçim, mouse ile açılmak istenilen programın üzerine gelip iki kez sol tuşu tıklayarak da gerçekleştirilir.
New: Editörde yeni bir Pascal dosyası yaratmak amacıyla kullanılır.
Save: Yazılan programın hafızaya alınması işlemini gerçekleştirir. Program ilk defa hafızaya alınacak ise Şekil 3’de görülen Save As Diyalog Kutusu ekrana gelerek, programa bir isim verilmesini bekleyecektir. Programın hafızaya alınması için program adı yazıldıktan sonra mouse ile "ok" tuşuna veya klavyeden “Enter” tuşuna basılması gerekir. Daha önceden diskte bulunan bir Pascal programı üzerinde yapılan değişiklikler nedeniyle hafızaya alma işlemi için bu komut kullanıldığı zaman, program eski adı ile kaydedileceğinden aynı diyalog kutusu ekranda görülmez.
Pascalın DOS sürümü ile çalışırken yazılan programın hafızaya alınması için bu menü komutu ile aynı işleve sahip olan F2 tuşuna basılması yeterlidir.

Şekil 2. Open Diyalog Kutusu

Şekil 3. Save Diyalog Kutusu
Save As: Editörde aktif penceredeki Pascal programının yeni bir isimle kaydedilmesi amacıyla kullanılır. Komutun kullanılmasıyla ekrana Save As Diyalog Kutusu gelir. Programa verilecek yeni isim yazılarak “Enter” tuşuna basılır.
Save All: Pascal ile program yazarken, birden fazla program penceresi ard arda açılabilir. Komut kullanıldığında açık olan bütün Pascal programları bilinen adları ile hafızaya alınır. Komutun kullanılması için açık pencerelerdeki programlara daha önceden isim verilmiş olmalıdır.
Change Dir: Sadece Dos sürümü Turbo/Borland Pascalda bulunan bu komut, aktif çalışma sürücüsü veya dizininin değiştirilmesi amacıyla kullanılır. Komut çalıştırıldığında istenilen dizin veya sürücü seçilerek “Alt+K” tuş kombinasyonuna basılır veya tab tuşu ile “Ok” butonuna gelinerek “Enter” tuşuna basılır.
Print: Aktif Pascal penceresindeki program listesinin yazıcıdan alınmasını sağlar.
Printer Setup: Printer seçimi ve printer ayarlamalarının yapılması için kullanılır. Komut kullanıldığında Şekil 4 ‘te verilen diyalog kutusu ekrana gelir. Printer ve port bölümünden yazıcı seçimi yapılır. Set Up.. tuşuna basıldığında yazıcı ayarlarında istenilen değişikliklerin yapılmasını sağlayan diğer bir diyalog kutusu ekrana gelecektir. Burada kağıt boyutu, kağıdın yazıcıya yerleştirilme şekli, kağıt kaynağı (el ile, üst tepsi, otomatik vb), kullanılacak kağıt kalitesi gibi değişkenlerden istenilenleri seçmemize olanak sağlanmıştır.

Get Info: Sadece Dos sürümü Turbo/Borland Pascal 'da bulunan bu komut, program ile ilgili bilgileri içeren bir diyalog kutusu ekrana gelir. Amacı programın ile ilgili çeşitli bilgilerin programcıya sunulmasıdır.
Dos Shell: Sadece Dos sürümü Turbo/Borland Pascalda bulunan bu komut, geçici olarak Pascal editörünün terkedilip Dos ortamına dönülmesi amacıyla kullanılır. Dos ortamından tekrar editöre dönülmesi için Dos promptunda EXIT yazılır.
Exit: Pascal 'dan çıkış için kullanılır.
Edit Menüsü
Edit menüsü yardımıyla program içinde belli blokların silinmesi, başka yere taşınması, kopyalanması gibi işlemleri yapabilmek mümkündür.
Yukarıda sözü edilen işlemlerin yapılabilmesi için öncelikle üzerinde işlem yapılacak program bloklarının Shift ve Ok tuşlarına aynı anda basılması ile işaretlenmesi gerekmektedir. Metinin işaretlenmesi işleminden sonra edit menüsü üzerinde görülen menü komutları çalıştırılır.
Cut: İşaretli metinin silinmesi amacıyla kullanılır. Kısa yol tuşu (Shift+Del).
Copy: İşaretli metini panoya (clipboard) kopyalar. Bu şekilde panoya kopyalanan metinin istenilen yere kopyalanması işlemi için bu komuttan sonra aşağıda tanımlanan Paste komutunun kullanılması gerekmektedir. Kısa yol tuşu (Ctrl+Ins).
Paste: Copy komutu ile panoya kopyalanan metinin editör üzerinde istenilen yere kopyalanabilmesini sağlar. Kısa yol tuşu (Shift+Ins).
Compile Menüsü
Compile Menüsü (Şekil 11) editörde aktif bulunan Pascal programının derlenmesinde, bu programa bağlı unit programların derlenmesinde ve yazılan Pascal programının dos/windows ortamında kendi başına çalışır duruma yani; XXXXXXXX.EXE durumuna getirilmesi için kullanılır. En çok kullanacağımız menü komutları aşağıda özetlenmiştir.
Compile: Editör ekranındaki aktif durumda olan programı derlemek amacıyla kullanılır. Kısa yol tuşu (Alt+F9).
Make: Editör ekranındaki aktif durumda olan programı ve bu programa bağlı unit harici programlarını en son değiştirilmiş halleriyle derleme işlemini yapar. Kısa yol tuşu (F9).
Build: Editör ekranındaki aktif durumda olan programları ve bu programa bağlı unit harici programlarını birlikte derler.

Şekil 10. Compile Menüsü
Destination Memory (Disk): Sadece DOS Turbo Pascalda bulunan bu komut ile Programın derlenerek çalıştırılacağı ortamın belirtilmesi için kullanılır. Seçenek üzerine “Enter” tuşuna basılarak Memory yazılı bölüm Disk veya Disk yazılı ise Memory durumuna alınır. Destination Disk durumunda derleme sonucunda program dos ortamında direkt olarak çalıştırılabilir.
Target: Yazılan programın derlenip çalıştırılacağı ortamı belirlemek için kullanılır. Pascal Real mode, Protected mode ve Windows olmak üzere üç ortam sunmaktadır.
Editör ve derleyici ile ilgili detaylar kullanıcı kitaplarından veya Help menüsünden sağlanabilir
Run Menüsü
Run menüsünde yazılan programın çalıştırılması için bazı komutlar bulunmaktadır. Run menüsünde bulunan menü komutları aşağıda özetlenmiştir.
Run: Programı derleyerek çalıştırır. Kısa yol tuşu (Ctrl+F9).

Şekil 9. Goto Line Number Diyalog kutusu
Program Reset: Sadece DOS sürümü Turbo/Borland Pascal‘de bulunan bu komut ile Step Over veya Trace Into komutlarından biri çalıştırılınca, yapılan kontrolü durdurmak ve hata kontrolünü tekrar programın ilk deyimi üzerine almak için kullanılır. Kısayol tuşu (Ctrl+F2).
Goto Cursor: Sadece DOS sürümü Turbo/Borland Pascal‘de bulunan bu komut ile editör ekranındaki program yazılımında kursörün bulunduğu satıra kadar olan program bölümünün derlenerek çalıştırılmasını sağlar. Kısayol tuşu (Ctrl+F4).
Trace Into: Sadece DOS sürümü Turbo/ Borland Pascal‘de bulunan bu komut ile editör ekranındaki programın satır satır çalıştırılmasını sağlar. Kısayol tuşu (F7).
Step Over: Sadece DOS sürümü Turbo/ Borland Pascal‘de bulunan bu komut ile editör Trace On durumuna geçer. Aktif durumdaki programın çalışması sırasında programın hangi satırları izlediğini ve işlem sırasını izlemek amacıyla kullanılmaktadır. Kısayol tuşu (F8.)
Search Menüsü
Search Menüsü (Şekil 6), program yazımı sırasında belirli sözcüklerin aranması ve değiştirilmesi, istenilen program satırına hızlı bir şekilde ulaşılması vb. gibi işlemlerin kolaylıkla yapılabilmesini sağlar.
Find: Bu komut program içinde herhangi bir metinin aranması amacıyla kullanılır. Komut aktif hale geldiğinde Şekil 7’deki diyalog kutusu ekrana gelir. Aranılacak metin, kendisi için ayrılmış alana yazılarak klavyeden “Enter” tuşuna veya mouse ile Ok butonuna basılır.

Şekil 6. Search Menüsü
Bulunulan noktadan ileriye doğru arama yapılacak ise Direction bölümünde Forward terimi işaretlenmeli, geriye doğru arama yapılacak ise Backward terimi işaretlenmelidir.

Şekil 7. Find Diyalog kutusu
Scope bölümünde, sözcüğün tüm dosya içinde aranılması isteniyorsa global, sadece seçilen metinde aranılması isteniyorsa selected text bölümleri işaretlenmelidir. Origin bölümünde, aramaya başlanacak sözcük, nokta bütün dosya içinde aranılacak ise entire scope, imleçin bulunduğu noktadan itibaren aranılacak ise from kursor bölümleri seçilmelidir.
Replace:Yazılan program içinde kullanılan herhangi değişkenlerin veya Pascal sözcüklerinin başka bir değişken veya Pascal sözcüğü ile değiştirilmesi gerekebilir. Bu komut kullanıldığında Şekil 8’deki diyalog kutusu ekrana gelir. Text to find’ 'in karşısında ayrılmış alana değiştirilmesi istenilen sözcük, New Text’ in karşısındaki ayrılmış alana yeni sözcük yazılır. Değiştirilecek sözcük programın tamamında veya birden çok yerinde değiştirilecek ise Change all tuşunun üzerine gelinir ve klavyeden “Enter”, mouse ile Ok butonuna basılır. Programda aranılan metin bulunduğunda değişim için kullanıcıdan onay bekleyen bir diyalog kutusu ekrana gelir. Değişime onay için “Y”, değişime hayır demek için “N” tuşuna basılır.

Şekil 8. Replace Diyalog kutusu
Search Again: Find menü komutu ile arama yapıldığında, program içinde aranılan metine ilk karşılaşılan yerde arama kesilir. Aynı metini tekrar aramak için Search Again menü komutu kullanılır.
Goto Line Number: Program içinde istenilen program satırına hızlı bir şekilde ulaşılmasını sağlar (Şekil 9). Komutun kullanımıyla ekrana gelen diyalog kutusunda ayrılmış alana satır numarası yazılarak “Enter” tuşuna basılır
Write-Writeln
Pascal programlama dilinde yazma işlemi için WRITE ve WRITELN komutları kullanılmaktadır. Bu komutların genel kullanım yapısı şu şekildedir
Write(A1,A2,A3,...,An)
Writeln(A1,A2,A3,...,An)

İki kullanım şekli arasındaki fark, Read ile Readln arasındaki fark gibidir. İfadeler Write ile yazdırıldıktan sonra kursör aynı satırda bekleyecektir, Writeln ile yazdırılması durumunda ise kursör bir sonraki satıra geçecektir.
Var
s,a,n:integer;
......
begin
s:=3;a:=9;n:=5;
Write(s);
Write(a);
Write(n);
End.

Programın çalıştırılmasıyla elde edilen sonuç;
395
olacaktır.
Aynı değişkenleri Writeln ile yazdırdığımızda;
Var
s,a,n:integer;
......
begin
s:=3;a:=9;n:=5;
Writeln(s);
Writeln(a);
Writeln(n);
End

3
9
5
elde edilecektir.
Read-Readln
Pascal 'da okuma işlemi için kullanılan komutlar READ ve READLN olup genel kullanım yapısı şu şekildedir;
Read(A1,A2,A3,...,An)
ReadLn(A1,A2,A3,...,An)
Read ile Readln arasındaki fark: Read, okuma işlemi tamamlandıktan sonra aynı satırda kalınmasını, Readln ise yeni bir satıra gelinmesini sağlar. Bir Pascal programı içerisinde bu iki komutun kullanımı aşağıdaki program parçasında verilmiştir.
Var
s,a,n:real;
begin
Read(s,a,n)
end.
Okunacak değerlerin düzeni;
12.45 43.543 62.12
Aynı değerleri ReadLn ile okutturmak istersek;
Var
s,a,n:real;
begin
Readln(s,a,n)
end.
Okunacak değerlerin düzeni yukarıdaki okuma düzeni ile aynı olabileceği gibi her değer ayrı bir satırda verilebilir, her hangi satırlarda verilebilir, örnek olarak s, a ve n değerleri aşağıdaki okuma düzeninde okutturulmuştur.
12.45 43.543
62.12

For-Do
For deyimi, bir program parçasının herhangi bir boolean şartına bağlı olmaksızın belirlenen sayıda üstüste çalıştırılması için kullanılır. For deyiminin genel kullanım şekilleri aşağıda verilmiştir.
1. FOR Kontrol Değişkeni :=Başlangıç_Değeri TO Son_değer DO
Begin
İşlemler
End;
Bu kullanım şeklinde başlangıç değeri bitiş değerinden küçük olmak zorundadır. TO ifadesiyle başlangıçtan bitişe kadar artarak tekrar yapılacağını, DO ifadesi de tanımlanan işlemlerin tekrarlanacağını bildirir
For-Downto
FOR Kontrol Değişkeni :=Başlangıç_Değeri DOWNTO Son_değer DO
Begin
İşlemler
End;
For deyiminin bu kullanım şeklinde başlangıç değeri bitiş değerinden daima büyük olup DOWNTO ifadesi de döngü değişkeninin tekrarlama işleminde azalacağını belirtir. DO ifadesi ise belirtilen işlemlerin döngü sayısınca tekrarlanacağını bildirir.
Turbo Pascal dilinde diğer programlama dillerinden farklı olarak başlangıç değerinden son değere artışlar/azalmalar birer birer olmaktadır. Aşağıdaki örnek programları inceleyiniz.
Program Hesap_plani;
Uses Crt; {Windows için Wincrt}
var i:byte;
Hesapkod:String[ 10] ;
Hesapadi:String[ 20] ;
begin clrscr;
for i:=1 to 5 do
begin
Write('Hesap Kodu ........:');Readln(HesapKod);
Write('Hesap Adı............:');Readln(HesapAdi);
end;
Readln;
end.
Örnek:Aşağıdaki örnek Program; 1'den 8'e kadar artan ve 9'dan 3'e kadar birer birer azalan içiçe for do döngülerinin kullanımını göstermektedir.
Program icice_for_ornek;
Uses crt; {Windows için Wincrt}
Var
i,j:byte;
Begin
For i:=1 to 8 do
Begin
for j:=9 downto 3 do
Begin
Write(i*j:6);
end;
Writeln;
end;
Readln;
End.
Örnek: 'A' dan 'Z' ye kadar büyük harfleri ekrana yazdıran Pascal programı.
Program Odev;
var ch:=Char;
begin
Writeln('BÜYÜK HARFLER');
for ch:='A' to 'Z' DO
Write(Ch,' ');
end.
Örnek. Klavyeden girilen bir ifadeyi tersten yazdıran program.
program terstenyazma;
uses crt; {Windows için Wincrt}
var
mesaj:string;
i,l:byte;
begin
Write('Bir mesaj yazınız');
Readln(mesaj);
l:=length(mesaj);
Writeln(L);
for i:=L downto 1 do
Write(Copy(mesaj,i,1));
End.

Repeat-Until
Bir program bloğunun belli bir şart sağlanıncaya kadar üst üste çalıştırılmasını sağlayan REPEAT deyiminin genel formu aşağıdaki şekildedir.
Repeat
.
Program Satırları
.
Until (Boolean Şartı)

Burada repeat, tekrar etme anlamında olup, tekrar etme işi UNTIL deyimindeki boolean ifadesi sağlanıncaya kadar devam eder. Bu deyim program satırları bölümüne herhangi bir şey yazılmaksızın kullanılabilir.
Bu döngünün en büyük avantajı belirli bir sayı ile sınırlandırılmamış olmasıdır. Boolean ifadesindeki şart sağlanıncaya kadar işlemlere devam edilmektedir.
Dikkat edilirse şart cümlesinin aldığı değer ne olursa olsun program bloğu bir kez çalışmaktadır.
Örnek : Aşağıda verilen Pascal programı karton fabrikasındaki kenar kesme ünitesinde, kesme makinasından çıkan kartonların ortalama ağırlıklarını hesaplamaktadır. Karton ağırlığı olarak 0 girildiğinde programın çalışması sona ermektedir.
Program ornek_repeat;
uses wincrt;
var
i,sayi:integer;
top,ort:real;
begin
clrscr;
i:=0;top:=0;ort:=0;
Repeat
i:=i+1;
Write(i,'. Kartonun Ağırlığını Giriniz =');
Readln(sayi);
Top:=top+sayi
Until (Sayi=0);
ort:=top/(i-1);
Writeln;Writeln;
Writeln(i-1,' Adet Kartona ait Ağırlık Ölçümü Yapılmıştır.');
Writeln(i-1,' Adet Kartonun Toplam Ağırlığı =',top:6:3);
Writeln('Girilen sayıların ortalaması =',ort:6:3);
repeat until KeyPressed;
end.

While-Do
Bir program bloğunun belli bir şart sağlandığı sürece üst üste icrasını sağlayan WHILE deyiminin genel yazılış şekli aşağıdadır.
While <şart cümlesi> Do BLOK
Do kelimesini takibeden blok WHILE deyimi tarafından döngüye sokulacak komut cümlelerini kapsar. Komut cümlesi sayısı birden fazla ise, bu bloğun BEGIN...END deyimleri arasına alınması zorunludur.
WHILE ile REPEAT arasındaki fark; Repeat döngüsü şart cümlesi yanlış olduğu sürece, While döngüsü ise şart cümlesi doğru olduğu sürece devam etmesidir.
Örnek : Repeat -Until ile yapılan örnek programı WHILE-DO ile yapalım.
program ornek_While;
uses wincrt;
var
i,sayi:integer;
top,ort:real;
begin
clrscr;
Write('1. Kartonun Ağırlığını Giriniz =');
Readln(sayi);
i:=1;top:=0;ort:=0;
While Sayi>0 do
begin
Top:=top+sayi;
i:=i+1;
Write(i,'. Kartonun Ağırlığını Giriniz =');
Readln(sayi);
end;
ort:=top/(i-1);
Writeln;Writeln;
Writeln((i-1),' Adet Kartona ait Ağırlık Ölçümü Yapılmıştır.');
Writeln((i-1),' Adet Kartonun Toplam Ağırlığı =',top:6:3);
Writeln('Girilen sayıların ortalaması =',ort:6:3);
repeat until KeyPressed;
end

IF Deyimi
IF deyimi, bir şartın doğru veya yanlış olmasına bağlı olarak programın belirli parçalarının çalışmasını veya çalışmamasını sağlar. IF deyimi,
IF şart cümlesi THEN Blok1;
veya
IF şart cümlesi THEN Blok1 ELSE Blok2;
şeklinde kullanılabilir.
Buradaki şart cümlesi, birbirlerine mantıksal operatörler ile bağlanmış bir veya birkaç ilişkisel operasyon veya bir tek boolean ifade olabilir. Aşağıdaki örnekleri inceleyelim:
IF A=B THEN ...
IF (A=B) AND (A=C) THEN ...
IF (A+1) < (B-1) THEN ...
IF (Cev In ['E' , 'e']) THEN ...
Then sözcüğünü takiben, bloklar birden fazla komut cümlesinden oluşurlar ise, bu blokların BEGIN ve END deyimleri içine alınması zorunludur. IF deyiminin ikinci şekli yani ELSE' den sonra gelen komut veya komutlar dizisi geçerlilik kazanmışsa, ELSE' den önce gelen komut cümlesinin yada, End deyiminin sonuna ';' işareti konulmaz. Aşağıdaki örneklerden 1.si hatalı 2.si doğrudur.
IF A=B Then Writeln ('Eşit'); Else Writeln ('Farklı');
IF A=B Then Writeln ('Eşit') Else Writeln ('Farklı');
IF deyimi içinde kullanılan Blok1 ve Blok2 çeşitli komut cümlelerinden oluşabileceğine göre bu blokların içinde başka IF cümleleri de yer alabilir. IF deyimlerinin bu şekilde kullanılmasına iç içe IF deyimleri adı verilir. IF cümlesinde yer alan her iki bloğun geçerlilik kazanması söz konusu olamaz.
IF degisken_1 <kosul> degisken_2 then
begin
-----
islemler
-----
end;
Bu kullanım şekli IF deyiminin en yalın şekillerinden biridir. Degisken_1 ile Degisken_2 arasındaki koşulun durumuna göre THEN ifadesinden sonra gelen işlemler yapılır.
Örnek: Aşağıda verilen kodlarına göre daire, üçgen ve dikdörtgenin çevresini hesaplayan Pascal programını yazınız.
1. Üçgen
2. Dikdörtgen
3. Daire

Program Cevre_Hesabi;
uses crt; {Windows için Wincrt}
var
sekil:byte;
uzun1,uzun2,uzun3:real;
cevre:real;
Begin
Writeln('1. Üçgen');
Writeln('2. Dikdörtgen');
Writeln('3. Daire');
Write('Şeklin Kodunu Giriniz');
Readln(Sekil);
If Sekil=1 then
Begin
Write('Uçgenin 1. Kenar Uzunluğunu giriniz :');readln(Uzun1);
Write('Uçgenin 2. Kenar Uzunluğunu giriniz :');readln(Uzun2);
Write('Uçgenin 3. Kenar Uzunluğunu giriniz :');readln(Uzun3);
Cevre:=uzun1+uzun2+uzun3;
end;
If Sekil=2 then
Begin
Write('Dikdörtgenin Kısa Kenar Uzunluğunu giriniz:') ;
readln(Uzun1);
Write('Dikdörtgenin Uzun Kenar Uzunluğunu giriniz :');
readln(Uzun2);
Cevre:=2*(uzun1+uzun2);
End;
If Sekil=3 then
Begin
Write('Dairenin yarıçapını giriniz :');readln(Uzun1);
Cevre:=2*pi*Uzun1;
End;
Writeln('Seçilen Nesnenin Çevre Uzunluğu =',Cevre:8:2);
End.
Örnek : Aşağıda verilen kodlara göre birim dönüşümlerini veren Pascal programı yazınız.
Fahrenhayt 'tan (F) Santigrad 'a (C) : C=5/9*(F-32)
İnç 'ten (I) Santimetre 'ye (Cm) : Cm=2.54*I
Mil 'den (M) Kilometre 'ye (Km) : Km=1.6*M
Pound 'dan (P) Kilogram 'a (Kg) : Kg=0.45*P

Program metrik_cevrimler;
uses crt; {Windows için Wincrt}
var kod:byte;
F,C,I,Cm,M,Km,P,Kg:real;
Begin
Writeln('Çevrim Kodları');
Writeln('1. Fahrenhayt -> Santigrad');
Writeln('2. İnç -> Santimetre ');
Writeln('3. Mil ->Kilometre ');
Writeln('4. Pound -> Kilogram ');
Write('Çevrim Kodunu Giriniz ='); Readln(Kod);
If Kod=1 then begin
Write('Fahrenhayt Değerini Giriniz ='); Readln(F);
C:=5*(F-32)/9;
Writeln('Santgrad Değeri =',C:7:2,' °');
end;
If Kod=2 then
Begin
Write('İnç Değerini Giriniz ='); Readln(I);
Cm:=2.54*I;
Writeln('Santimetre Değeri =',Cm:7:2);
end;
If Kod=3 then
Begin
Write('Mil Değerini Giriniz ='); Readln(M);
Km:=1.6*M;
Writeln('Kilometre Değeri =',Km:7:2);
end;
If Kod=4 then
Begin
Write('Pound Değerini Giriniz ='); Readln(P);
Kg:=0.45*P;
Writeln('Kilogram Değeri =',Kg:7:2);
End;
End

If Then Else Yapısı
IF degisken_1 <kosul> degisken_2 then
begin
-----
islemler
-----
end
ELSE
begin
-----
islemler
-----
end;
Bu yapı kullanıldığında, Degisken_1 ile Degisken_2 belirtilen koşulu karşıladıkları zaman THEN ifadesinden sonra gelen işlemler, aksi halde ELSE ifadesinden sonra tanımlanan işlemler yaptırılır.
IF degisken_1 <kosul> degisken_2 then
begin
islemler1;
end
else
if degisken_3 <kosul> degisken4 then
begin
islemler2;
end
else
if degisken_5 <kosul> degisken6 then
begin
islemler3;
end;
Örnek:Aşağıdaki program klavyeden girilen yılın kaç gün olduğunu vermektedir. Programı inceleyiniz.
program deneme;
uses crt; {Windows için Wincrt}
var
yil:integer;
begin
clrscr;
Write('Gun Sayisini ogrenmek istediginiz yili giriniz :');
readln(yil);
if (yil mod 4 )=0 then
begin
Writeln('Yil 366 gun');
End
Else
Begin
Writeln ('Yil 365 gun');
end;
readln;
end.

Case ... Of
Bir değerin birden fazla değer ile karşılaştırmasını yapan ve bir eşitliğin bulunması halinde belli program parçalarının çalıştırılmasını sağlayan CASE deyiminin genel formu aşağıda verilmiştir.
CASE Kontrol Değişkeni OF
Etiket1 : Blok1 ;
Etiket2 : Blok2 ;.
Etiketn : Blokn ;
ELSE BLOK;
END;
Kontrol değişkeni real haricindeki standart tiplerden birine sahip olan bir değişkendir. CASE deyimi içindeki etiketler LABEL olarak tanımlananlardan farklıdır. Bunlar sabit değerler olup, kontrol değişkeni ile aynı tipe sahiptir. Etiketi takip eden bloklar ise PASCAL komut cümlelerinden meydana gelir. Komut cümleleri birden fazla ise BEGIN END deyimleri arasına yazılması zorunludur. Etiketlerin dışında yazılan ELSE deyimi ve bunu takip eden blok seçimliktir
Örnek : Aşağıda kişinin yaşı girildiğinde, yaşına uygun mesajlar veren bir Pascal programı verilmiştir
Program Yasdilim;
Uses wincrt; {Dos için CRT}
Var yas:integer;
Begin
Clrscr;
Write('Yaşınızı Giriniz :');
ReadLn(YAS);
CASE yas OF
0..5:Writeln('Yaşınız 0-5 arasında');
5..15:Writeln('Yaşınız 5-15 arasında');
15..35:Writeln('Yaşınız 15-35 arasında');
35..50:Writeln('Yaşınız 35-50 arasında');
50..85:Writeln('Yaşınız 50-85 arasında');
else Writeln('Çok Yaşayın');
end;
Readln;
End.
Örnek : Bir diyet uzmanı insanlara , geliştirmiş olduğu değişik üç tür diyeti uygulamayı düşünmektedir.
1.tür diyet 60 kilo ve altındaki insanlara uygulanacak kilo aldırıcı program.
2.tür diyet 61 ile 80 kilo arasındaki insanlara uygulanacak kilo aldırmayan program.
3.tür diyet 81 ile 150 kilo arasındaki insanlara uygulanacak kilo zayıflatıcı programdır
Buna göre 10 kişi arasında yapılan bir anketle ,bu üç programa kaçar kişinin düştüğünü ve bu gruplardaki ortalama kiloları bulan bir PASCAL programını yazınız.

Program rejim_anket;
uses crt; {Windows için Wincrt}
var kilo,grp1,grp2,grp3,i,j,k:integer;
grp1ort,grp2ort,grp3ort:real;
grp1top,grp2top,grp3top:integer;
BEGIN
for i:=1 to 10 do
begin
write('Kişinin Kilosunu giriniz :');Readln(Kilo);
case kilo of
0..60: begin
grp1:=grp1+1;
grp1top:=grp1top+kilo;
end;
61..80: begin
grp2:=grp2+1;
grp2top:=grp2top+kilo;
end;
81..150: begin
grp3:=grp3+1;
grp3top:=grp3top+kilo;
end;
end;
end;
grp1ort:=grp1top/grp1;
grp2ort:=grp2top/grp2;
grp3ort:=grp3top/grp3;
Writeln('1. Gruptaki kişi sayısı =',grp1,' 1. Gruptaki kilo ortalaması =',grp1ort:8:2);
Writeln('2. Gruptaki kişi sayısı =',grp2,' 2. Gruptaki kilo ortalaması =',grp2ort:8:2);
Writeln('3. Gruptaki kişi sayısı =',grp3,' 3. Gruptaki kilo ortalaması =',grp3ort:8:2);
repeat until keypressed;
End.
Yukarıda verilen programda; for i:=1 to 10 do satırı ile yapılan işlemin 10 kez tekrar edileceği belirtilmektedir. (For .. do yapısı için 9. Bölüme bakınız.)
Örnek : Kare, dikdörgen, üçgen ve daire alan hesabı yapan bir Pascal programı hazırlanacaktır. Programda alanı hesaplanacak nesneyi belirttikten sonra ilgili alanın hesaplanabilmesi için CASE...OF yapısı kullanılacaktır.
program Sekillerin_alan_hesabi;
uses Crt; {Windows için Wincrt}
var Ch : char;
uzun,gen,yuk,Taban,ycap: real;
Alan_Kare,Alan_Dortgen,Alan_Ucgen,Alan_Daire:real;
i:byte;
begin (* Ana program *)
Writeln;
Writeln('Lütfen Alan Hesabı Yapacağınız Nesneyi seçiniz :');
Writeln;
Writeln('[K]are');
Writeln('[D]ikdörtgen');
Writeln('çgen');
Writeln('d[A]ire');
Writeln('[C]ıkış');
Write('Alan hesabı yapılacak nesne (K/D/U/A) ?=');
Readln(Ch);
case UpCase(Ch) of
'K' : begin
Write('Karenin kenar uzunluğu =');
Readln(uzun);
Alan_Kare:= uzun*uzun;
Writeln('Alan ',Alan_kare:12:4);
end;
'D' : begin
Write('Dörtgenin Genişliği = ');
Readln(gen);
Write('Dörtgenin Yüksekliği =');
Readln(yuk);
Alan_Dortgen:=gen*yuk;
Writeln(' Dörtgenin Alanı= ',Alan_Dortgen:12:4);
end;
'U' : begin
Write('Üçgenin Taban Uzunluğu =');
Readln(Taban);
Write('Üçgenin Yüksekliği =');
Read(yuk);
Alan_Ucgen:=taban*yuk/2;
Writeln('Üçgenin Alanı = ',Alan_Ucgen:12:3);
end;
'A' : begin
Write('Dairenin Çapı =');
Readln(Ycap);
Alan_Daire:= sqr(ycap)*Pi;
Writeln('Dairenin Çapı =',Alan_Daire:12:3);
end;
'C' : begin Writeln('Bitti');exit; end;
else Writeln(' Tanımsız giriş');
end;
end. (* Ana program sonu *)

Continue
Fortran programlama dilinde olduğu gibi tekrarlama çevrimini yeniden başlatır. Programcı, bilgi girişlerinde kullanıcının sayısal olmayan bir giriş yapacağını varsayarak önlem almak amacıyla tekrarlama işlemlerini yeniden başlatmak için CONTINUE komutu kullanılır. Bu deyim PASCAL 7.0 ' da geçerlidir.
Program Continue_Kullanimi;
Uses Crt; {Windows için Wincrt}
Const
n=5;
var
sayac,i:integer;
rakam :Array [ 1..n] of Real;
toplam:Real;
begin
clrscr;toplam:=0; sayac:=1;
While sayac < n do
begin
Write(Bir Sayı Giriniz:');
{$I-}
Readln(Rakam[ sayac] );
{$I+}
If IOResult >0 then
begin
Writeln('Rakam girmelisiniz');
CONTINUE;
end;
sayac:=sayac+1
end;
For I:=1 to sayac do
toplam:=toplam+rakam[ i] ;
Writeln('Toplam Sayı :',Toplam:7:2);
end.
Örnek program çalıştırıldığında kullanıcının hatalı bir giriş yapması halinde Run Time Error hatası oluşacaktır. Bu hatalı durum IORESULT hata durumu fonksiyonu ile kontrol ettirilerek programın kırılması önlenir ve CONTINUE komutu tekrarlama çevrimini tekrar başlatır. Ancak hata yoklama rutinleri {$I-} ile pasif duruma düşürülmüştür. IORESULT fonksiyon değeri kontrolü yapabilmek için {$I-} derleme komutu verilerek Pascal hata yoklama rutinleri pasif duruma alınmalıdır. Ancak kontrol işlemi bittikten sonra hata yoklama rutinleri {$I+} ile tekrar aktif duruma getirilmelidir.
Break
Turbo Pascal 7.0 programlama dilinde bir döngüyü kırarak sona erdirmek amacıyla kullanılır. Program içinde BREAK deyimiyle karşılaşıldığında içinde bulunduğu döngüden sonraki program satırının işler hale getirir. BREAK komutu FOR-DO, REPEAT-UNTIL ve WHILE-DO döngülerinin içinde kullanılabilir.
Konunun daha iyi anlaşılabilmesi için aşağıdaki örneği inceleyiniz. Örnek Programda i ve j gibi iki sayının çarpımı yapılmaktadır. i=j olduğu durumda içteki döngü BREAK deyimi ile kırılmakta ve i 'nin değeri bir üst değere arttırılarak programın çalışmasına devam edilmektedir.
Program break_kullanimi;
uses crt; {Windows için Wincrt}
var i,j:integer;
begin
clrscr;
for i:=1 to 10 do
begin
Writeln(i,'. değeri ');
for j:=1 to 10 do
begin
if i=j then break; (* i=j olduğu takdirde içteki döngünün çalışması sona eriyor*)
Writeln(i:3,' * ',j:3,'= ',i*j:3);
end;
Writeln('Devam Etmek için ENTER tuşuna Basınız');Readln;
end;
end.

GOTO Deyimi
Programın çalışma yönünün değiştirilmesi için kullanılan GOTO deyiminin genel kullanımı şu şekildedir;
GOTO Etiket;
GOTO deyimi ile kullanılan etiket, çalışma akışının yönlendirileceği noktayı gösterir. Bu etiketin programın tanım bloklarının olduğu yerde LABEL adı verilen bölümde tanımlanması gereklidir.
GOTO deyiminin kullanıldığı program bloğu içinde bulunması zorunludur. Etiket, bir komut cümlesinin yani bir program noktasının etiketlenmesi için yazıldığında kendisinden sonra " : " karakterinin yazılması zorunludur.
GOTO deyimleri ile ana program ve alt programlar arasında veya bir alt program ile başka bir alt program arasında dallanma yapılamaz. Ayrıca, IF, CASE, FOR, REPEAT, ve WHILE deyimlerinin blokları içine dallanılamaz. Ancak bu deyimler ile kullanılan bloklar içinden, dışarıya dallanma yapılabilir.
Turbo PASCAL' daki kontrol ve döngü deyimlerinin etkinliği ve PASCAL programlarının yapısallığı GOTO deyimine ihtiyacı ortadan kaldırır. Basic ve Fortran' da yazılan programlarda bol miktarda görülen GOTO deyimlerine Pascal programlarında pek rastlanmamaktadır.
Örnek:Aşağıdaki program, 1' den n sayısına kadar olan sayıların toplamını hesaplamaktadır. Program içinde üç kez GOTO deyimi kullanılmıştır. GOTO devam şeklindeki komut cümlesi şartsız, diğerleri ise şartlıdır.
Uses crt; {Windows için Wincrt}
Var
I,N : INTEGER;
Top : REAL;
Cev : Char;
Label
Basla, Devam, Son;
Begin
Başla:
Clrscr;
I:=0;
Top:=0;
Write('Bir sayı giriniz=');
Readln (N);
Devam:
I:=I+1;
Top:=Top+1;
IF I=N then goto son;
GOTO DEVAM;
Son:
Writeln('1 den', N,'e kadar sayıların toplamı=', Top:5);
Writeln;
Write ('Devam Edecek misiniz :');
Readln (Cev);
IF Cev In ['E' , 'e'] then GOTO Basla;
End.

Halt
Programın kararlaştırılan bir yerinde durdurulmasını sağlar. ENTER tuşuna basıldıktan sonra varsa HALT komutundan sonra tanımlanan program satırları çalıştırılır.
program halt_ornek;
begin
if 1 = 1 then
begin
WritelN('Halt Deneme 1');
if 2 = 2 then
begin
WritelN('Halt Deneme 2');
if 3 = 3 then
begin
WritelN('Halt Deneme 3');
Halt(1);
end;
end;
end;
Writeln(' Bu Çalıştırılamayacaktır');
readln;
end

Exit
Program işlem bloklarında tanımlanan herhangi bir koşulun gerçekleşmesi halinde program bloğunun akışını durdurur.
uses Crt; {Windows için Wincrt}
begin
repeat
if KeyPressed then Exit;
Write('Xx');
until False;
end.

Forward İfadesinin Kullanımı
Program içinde tanımlanan Prosedür blokları içinde bazılarının programın daha sonraki satırlarında tanımlanacağını belirten ifadedir. FORWARD deyimi, sonra tanımlanacak prosedür bloğu devamında kodlanmalıdır.
Aşağıdaki örnek programda ASAMA2 prosedür bloğu devamında görülen FORWARD ifadesi blok bilgilerinin daha sonra tanımlanacağını belirtir. Program I>10 olduğu durumda sona erecektir
program procedure_ornekleri;
uses crt; {Windows için Wincrt}
var i:integer;
Procedure Asama2;forward;
Procedure Asama1;
Begin
i:=i+1;
Write(I,'.');
Asama2;
End;
Procedure Asama2;
Begin
Write(I*i,'.');
if i>10 then halt;
readln;
Asama1;
End;
begin
clrscr;
i:=1;
asama1;
end.
Yukarıda verilen iki örnek programda procedure ismini takiben herhangi bir değişken adı yazılmadığına dikkat ediniz.
Kullanıcı Tanımlı Function Alt Programları
Pascal’da altprogramlar başlığı altındaki yapısal modüllerden bir diğeri de fonksiyonlardır (function). Function ve Procedure arasındaki farkı anlayabilmek için procedure ve function olarak ayrı ayrı yazılmış bir uygulama üzerinde duralım.
PROCEDURE Toplam(X,Y:integer; var Z:integer);
begin
Z:=X+Y;
end;
FUNCTION Toplam (X,Y:integer):Integer;
begin
TOPLAM:=X+Y;
end;
Örnekte toplam isimli alt yordam (Procedure) X ve Y tamsayılarının toplamını referans parametresi türündeki Z değişkeni aracılığı ile getirir. Procedure durumunda geri döndürülecek değer, VAR ile tanımlanmış bir değişkene atanmaktadır. Fonksiyon olarak tanımlanan TOPLAM modülü ise toplamı kendisi getirmektedir. Fonksiyon sona erdirilmeden önce geri döndürülecek, fonksiyonun ismine atanmaktadır. Toplam isimli fonksiyon, integer tiptedir.
Procedure olarak yazılan TOPLAM alt programı ;
Toplam (A;B;T); (Procedure)
şeklinde çağırılırken function şeklinde geliştirilmiş Toplam alt programı ;
T:=Toplam(A;B); (Function)
komutuyla çağırılır.
Alt programlar
Yapısal programlamanın en önemli yaklaşımlarından biri, temel uygulamayı bir takım parçalara bölerek gerçekleştirmektir. Pascal'da bu parçalar altyordam (procedure) veya fonksiyon (function) olarak kodlanır. Yapısal programlamanın temel tercih nedeni, program modüllerinin bağımsız olarak geliştirilmeleri ve çalışıp çalışmadığının kolaylıkla anlaşılabilmesidir.
Alt programlar genellikle tekrar edilen işlemleri kolaylıkla yapabilmek için yazılırlar. Tekrar edilen işleme örnek olarak, programımız içinde birden fazla yerde faktöriyel hesabı yapmamız gerekiyor ise bunu bir alt program ile hesaplatmamız halinde aynı işleme sahip program satırlarının tekrarı önlenecek, programın takibi kolaylaşacak ve daha verimli hafıza kullanımı söz konusu olacaktır.
Bilgisayar dillerinin tamamında bulunan alt program yapısı PASCAL Programlama dilinde PROCEDURE ve FUNCTION türü alt programlar olmak üzere iki ayrı türdedir. Bu iki ayrı tür alt programlar birbirlerine benzer özellikler taşımalarına rağmen yapısallık ve icra açısından bazı farklılıklar içerirler.
Alt programlarda yapılacak işlemler, ana program içinde nerede gerekiyor ise o noktada ilgili işlemleri yapan alt programın adı yazılarak devreye sokulur.
1.1 Alt Programlar Hakkında Genel Bilgiler
*Her alt programın bir başlığı, bir tanım bloğu, bir de icra bloğu vardır.
*Ana programlar PROGRAM deyimi, prosedür alt programlar PROCEDURE, fonksiyon alt programlar FUNCTION deyimi ile başlar.
*Alt program adının hemen yanında verilen parametreler değer transferi işlemleri için kullanılırlar. Bir alt programa değer transferi yapılarak, her bir çalışmada verilen değişik değerlere bağlı olarak değişik sonuçlar üretmek mümkündür.
*Alt program isminin yanına parametre yazmak seçime bağlıdır. Eğer parametre yazılıyor ise bunlar procedure isminin yanına parantez içinde yazılırlar.
*Pascal programlama dilinde formal ve aktüel parametreler olmak üzere iki tür parametre tanımlanabilir. Formal parametreler, programın tamamına ait olmayıp sadece değer transferi için kullanıldıklarından geçici paramatreler olarak isimlendirilebilirler. Yani bu parametreler ile sadece alt program içinde çalışılabilir. Ana programda, alt programın çalıştırılması için yazılması gereken alt programın yanında yazılan parametreler ise Aktüel parametre adını alırlar. Burada aktüel ve formal parametrelerin sıralanış, sayı ve tip bakımından aynı olması gerekir.
Procedure Alt Programlar
Bir pascal programında Procedure alt programlara erişim ve procedure alt programın program içindeki yeri aşağıdaki genel gösterim şeklinde verilmiştir.
Program ad_;
procedure Altprogram1;
begin
işlem blokları;
end;
procedure Altprogram2;
begin
işlem blokları;
end;
(* ANA PROGRAM*)
BEGIN
işlemler;
Altprogram1;
Altprogram2;
........
işlemler;
........
Altprogram1 ;
........
END.
Alt programlarda, ana programlarda olduğu gibi sabit, değişken ve çeşitli tip tanımlamaları yapılabilir. Yapılan bu tanımlamalar, alt program aktif olduğu sürece geçerli olup alt programın çalışması sona erdiğinde alt programda tanımlanan değişken, sabit ve tipler bellekten silinir.
Procedure işlem blokları iki şekilde kullanılır,
1. Parametresiz Prosedürler
2. Parametreli Prosedürler
Parametreli Prosedürler
Ana program ve alt programlarda tanımlanan değişkenlerin farklı olması durumunda tercih edilirler. Ana programda tanımlanan değişken değerlerinin işleme alınmaları, alt programda tanımlanan değişkenlere aktarılarak yapılır.
Parametreli prosedürlerde de tek yönlü ve çift yönlü olmak üzere iki ayrı tür değer transferi söz konusudur. Eğer procedure ismini takiben parametrelerin tanım cümlesi VAR ile başlıyorsa parametreler arasında çift yönlü değer transferi yapılacak demektir. Yani ana programda kullanılan değişkenler alt programa aktarılacak ve alt programın çalışması sona erdiğinde sonuç değerler ana programa transfer edilir.
Tek yönlü değer transferinde ise parametrelerin tanım cümlesi VAR ile başlamaz, değer transferi ana programdan alt programa olur ve alt programın icrası sonunda ortaya çıkan sonuçlar ana programa transfer edilmez. Her iki tür için yazım örnekleri aşağıda verilmiştir.
Tek yönlü Transfer :Procedure Altyordam(X;Y;Z:integer;KAD:real);

DEvamı aşağıdaki dosyadadır

Linki görebilmek için, Oyun için Düşüncelerinizi yazın...

Linkback: https://www.buyuknet.com/pascal-programlama-diline-giris-t8205.0.html